भीरकोट बडामौलाकालिका

असोज २९, २०८०


२०८० असोज २९ , सोमबार

कुनै समयमा भीरकोट बडामौलाकालिका समस्त भीरकोटकै ऐतिहासिक तथा राजनीतिक र सामरिक दृष्टिले महत्त्वपूर्ण मन्दिर थियो ।भीरकोट बडामौलाकालिका मन्दिर सिद्धार्थ राजमार्गको बयरघारी बजारदेखि ९ किलोमिटर दूरीमा पूर्वतर्फको डाँडामा अवस्थित छ । सामुद्रिक सतहदेखि ११०० मिटरको उचाइमा रहेको योमन्दिरक्षेत्र प्राकृतिक हिसाबले पनि अत्यन्त रमणीय छ। यहाँबाट उत्तरतिरका अन्नपूर्ण, माछापुच्छ्रे, धौलागिरिलगायतका मनोरम हिमश्रृङ्खलाहरू देख्न सकिन्छ । साथै आँधीखोला उपत्यकासहित पर परसम्म पहाडी श्रृङ्खलाहरू पनि यस क्षेत्रबाट देख्न सकिन्छ ।

नेपालका शाहवंशीय राजाका पूर्खा सूर्यखानले यो मन्दिरको स्थापना गरेका हुन् । वि.सं. १४७५ सालतिर यो मन्दिरको स्थापना गरिएको हो । यस बडामौलाकालिका मन्दिरको पूर्वतर्फ तत्कालीन भीरकोटे राजाको राजदरबारको भग्नावशेष अद्यपि छँदै छ । मन्दिरको पश्चिमतर्फ बटुक भैरवको मन्दिर रहेको छ ।

यो मन्दिर प्यागोडा शैलीमा निर्माण गरिएको छ । पहिले ढुङ्गा, माटो र काठद्वारा निर्मित मन्दिरको पुनर्निर्माण गर्दा आधुनिक निर्माण सामग्रीको प्रयोग गरिएको छ । मन्दिर दक्षिणतर्फ फर्किएको छ । दक्षिणतिरकै दोस्रो खण्डमा मौलो गाडिएको तत्कालीन भीरकोटका अन्य मौजाहरूमध्ये यो मौजा सबैभन्दा मुख्य भएकाले यसलाई बढा पनि भनिन्छ । त्यतिबेलाका भीरकोट राज्यभित्र पर्ने विभिन्न मौजाहरू यहाँबाट शासित थिए।

May be an image of 1 person, temple and text that says 'वडा दशै २०τ० को शुभकामना नेपालीहरुको महान पर्व विजया दशमी, शुभ दीपावली एवम् छठ पर्व २०1० को पावन स्माटअखबार अवसरमा नगरवासी तथा समस्त नेपाली आमा, बुबा, दाजुभाई तथा दिदी बहिनीहरुमा सुख, शान्ती, समृद्धि र उत्तरोत्तर प्रगति एवम् सु-स्वास्थ्यको हार्दिक मंगलमय शुभकामना व्यक्त गर्दछु ቆቆቆቆቶቶ गोविन्द कुमार कर्माचार्य नगर प्रमुख भीरकोट नगरपालिका, स्याइजा www.smartakhabar.com smartakhabaar @aandhikholasmart పీ स्मार्ट अखबार'यो मन्दिरभित्र विभिन्न अस्त्रशस्त्रहरू भण्डारण गरिन्थ्यो । अहिले पनि केही अस्त्रहरू देख्न सकिन्छ ; तीमध्ये त्यहाँ एउटा तरबार छ। त्यो तरवार निकै पहिलेदेखि रहँदै आएको विश्वास गरिन्छ ।

यस मन्दिरमा बडादसैंको नवमी तिथिमा निकै भव्यताका साथ पूजाआजा गरिन्छ। प्रायः शक्तिपीठहरूमा नवमीका दिन पूजा गरिदैँन । तर यसअन्तर्गतका समस्त मौजाहरूमा पूजा गरिनुको मुख्य कारण ऐतिहासिक सन्दर्भ जोडिन आउँछ ।

पहिले पहिले साना साना राज्यहरूबिच बारम्बार लडाई भइरहन्थ्यो । एउटा बलियो राज्यले अर्को कमजोर राज्यसँग साना साना विषयलाई निहुँ बनाएर झगडा गरिहन्थे । लडाई हुन्थ्यो । यसैक्रममा भीरकोटको पनि आसपासका राज्यसँग झगडा पर्‍यो र लडाई भइरह्यो । दसैँ सुरु भइसक्यो तर लडाइँ सकिएन । अन्ततः अष्टमीका दिन बल्ल लडाइँ सकियो । त्यही बेलादेखि नै राजाले नवमीका दिन पनि पूजाआजा गर्ने प्रचलन ल्याएका हुन् भन्ने ऐतिहासिक किवदन्ती रहेको छ । यस मन्दिरमा घटस्थापनाको दिनदेखि दशमीका दिनसम्म भव्य रूपमा पूजाआजा गरिन्छ ।

यस मन्दिरमा तीन प्रकारका पुजारीहरू रहेका छन् । यहाँ बाहुनले सङ्कल्प भन्दछन् । अधिकारी क्षत्रीले पूजाआजाका सामानहरू समाउने गर्दछन् । पूजाआजामा सघाउने र पूजा गर्ने काम त्यहाँका सारु मगरहरूले गर्दछन् ।

मन्दिर तीनतले छ । यसको सबैभन्दा माथिल्लो तलाको उत्तरतर्फको कोठामा घटस्थापनाको दिन एउटा घडालाई विभिन्न रङहरूले सिंगारिन्छ । उक्त घडाको मुखमा तामाको पालामा बत्ती बालेर राखिन्छ। यो बत्ती दशमीका दिनसम्म अर्थात् फूलपाती विर्सजन नहुँदासम्म दिनरात बालेर राख्ने चलन छ । यो बत्तीको रेखदेख मगर पुजारीहरूले गर्दछन् ।

बडादसैंका अतिरिक्त यो मन्दिरमा चैतेदसैंको नवमी तिथिमा पनि विशेष पूजाआजा गरिन्छ । यहाँ औंसी, एकादशी र चौथी तिथिबाहेक अन्य दिनहरूमा नित्य पूजाआजा गरिन्छ ।

भीरकोट बडामौलाकालिका मन्दिरमा गरिने यस प्रकारका सम्पूर्ण पूजाविधिहरू यसअन्तर्गत मौजामा रहेका मौलाकालिकाका मन्दिरहरूमा पनि गरिन्छ । भीरकोटे राजाका पालादेखि गरिदै आएको पूजा अद्यपि जस्ताको तस्तै तरिकाबाट सञ्चालन हुँदै आएको छ ।

मन्दिर सञ्चालनका लागि तत्कालीन राजाहरूले गुठीको व्यवस्था गरेका थिए, जसअन्तर्गत ठाउँ ठाउँमा मुरीका मुरी आउने धानखेत हुन्थ्यो। हाल ती खेतहरू व्यक्तिले कब्जा गरिसकेका छन् । राज्यले त्यस्ता परम्परित गुठीहरूको सोधखोज गरी उचित व्यवस्थापन गर्नुपर्छ ।

(साभार : स्थानीय पाठ्यक्रम र पाठ्यपुस्तक लेखनमा अग्रस्थानमा रहेको  साभ नेपाल , पोखरा को सहजीकरणमा भीरकोट नगरपालिकाले प्रकाशन गरेको स्थानीय पाठ्यपुस्तक “हाम्रो भीरकोट” कक्षा ७)