गाईको महत्त्व पुनस्थापित गर्दै कामधेनु गौशाला

जेठ ३१, २०८१

ढाकाराम खनाल

हिन्दू परम्परामा गाईलाई सर्व देवमयी, सर्वभुत समृद्धि दायिनी, सर्वलोक हितैषी, पुण्य स्वरुपा, भवसागरको तारिणी, कामधेनु तथा लक्ष्मी माताले सम्बोधन गर्ने गरिन्छ । गाईलाई पूजा गर्नाले गाई बाट आमा बाट पाए जस्तै माया पाइने धार्मिक विश्वासमा गाईको पूजा गर्ने परम्परा रहेको हो ।

गाईको दूध, गहुँत र गोबर पवित्र हुने र यसले अपवित्रता नास गर्ने भएकाले पनि गाईको पूजा गर्ने गरिएको हो । गाई बाट प्राप्त हुने दूध, दही, घिउ, महि अमृत समान द्रव्य हुन । गौमूत्र महान औषधि हो भने गोवर कृषि उत्पादनको लागि नभई नहुने वस्तु हो । हिन्दू धर्ममा पञ्चगब्य र पञ्चामृतको महत्व पनि उत्तिकै छ । यसको अभावमा कुनै पनि हिन्दू धार्मिक अनुष्ठान सम्पन्न हुँदैन । गोदान नगरी कुनै देव तथा पितृ कार्य सम्पन्न भएको मानिंदैन ।

गाई एउटा मात्र यस्तो जनावर हो जसले अक्सिजन लिन्छ अक्सिजन दिन्छ । जसले श्वास फेर्दा पनि र कराउँदा पनि वातावरण शुद्ध हुन्छ । वातावरणमा भएका नकारात्मक तत्वहरूलाई गौमाताले मात्रै सकारात्मकतामा परिणत गर्न सक्छिन । हिन्दूहरूको पुण्य प्राणी र नेपालको राष्ट्रिय जनावर गाई जसलाई हिन्दूहरूले लक्ष्मीको रुपमा मान्ने गर्दछन् ।

रुखा सुख्खा खाएर पनि अमृत तुल्य दूध, दही, घिउ दिने र यिनै चीज खाएर नै हामी बलवान, बुद्धिमान हुने दावा गर्दथ्यौ । गाई जसको प्यारो सन्तान वंश वृद्धिको लागि प्रयोग गरिन्छ साथै आफ्नो शरीर जोतेर हाम्रो अन्न उत्पादनमा सहायता गर्दछ । जुन आँफु मरेर पनि हामीहरूको उपकार गर्न लागि पर्दछ । यति धेरै महत्व बोकेको कारणले नै गौमातालाई देवादी देवता एबं हृषिमुनीहरुले हाम्रो दैनिकी संग यति सामिप्यता बनाइदिनु भएको थियो ।

पहिला पहिला एक घर एक गाई अनिवार्य रुपमा पालिन्थ्यो । यस्ता मुख दिव्य आत्मा गौमाताको यति धेरै महत्व बुझ्दा बुझ्दै पनि यस्तो कुरालाई बेवास्ता गरी अहिले आएर आफ्नो धर्म, संकार र संस्कृतिलाई चटक्कै भुलेर घरमा पालिएका गाइवस्तुलाई उत्पादन दिन छाडे पछि छाडा छाडी दिन थाले । देशका अन्य भूभागमा जस्तै भीरकोटमा पनि यो समस्याले विकराल रुप लिन थाल्यो । छाडा छाडिएका गाईवस्तुहरु भित्रिएर बालीनाली खाएर स्थानीयलाई हैरान बनाउन थाल्यो । एकै पटक खेतीमा पसेर तरकारी तथा अन्य अन्नबाली खाइदिने गरे पछि आँफैले छाडेका गाईबस्तु देखि स्थानीय आँफै अत्तालिन पुगे । छाडा पशु चौपायाले तरकारी फलफूल तथा अन्नबाली खाएर लगानिनै उठाउन नसकिने अवस्था पनि किसानहरूले भोग्न पर्यो । यो समस्या समाधानको लागि विगतमा पनि साना तीना पहल नभएका भने होइनन । विगतमा गौ संरक्षण गर्ने भनेर महायज्ञको आयोजना समेत भएको थियो तर यसले सार्थकता पाउन सकेन ।

वैज्ञानिक दृष्टिले हेर्दा पनि पृथ्वी र पृथ्वीमा रहेका मानव लगायत सबै प्राणी तथा जीव जन्तु एबं वनस्पति, पर्यावरण, वातावरण, सम्पदा सबैको रक्षाका लागि स्थानिय जातका गौवंशको संरक्षण गर्नु अति आवश्यक देखिन्छ । गौवंशले मानवलाई पौष्टिकता, आरोग्यताको साथै धर्तीलाई उर्वर बनाई मानवको जीवन धारालाई अटुट र निरन्तर राख्न अहम भूमिका खेलेको हुन्छ । आँफु पनि यस्ता धार्मिक कुराको चिन्तन गर्ने व्याक्ती भएको र छाडा चौपाया आतंकलाई समेत नजिक बाट बुझी रहनु भएका तत्कालिन भीरकोट नगरपालिकाका नगर प्रमुख छायाराम खनालको सक्रियतामा तत्कालिन समस्याको न्यूनीकरणको लागि भीरकोट नगरपालिका वार्ड नं. ४ दभुङमा एउटा गौशाला निर्माण गरियो । जुन गौशाला अहिले पनि सञ्चालनमा छ । सानो एरिया र सानो व्यवस्थापनमा शुरू गरिएको यो गौशाला अपुग भए पछि भीरकोट नगरपालिकाको आर्थिक एबं समुदायको आर्थिक एबं व्यवस्थापनमा भीरकोट ८ छोरे डाँडामा व्यवस्थित गौशाला निर्माण गरे पछि छाडा गाई वस्तुको आतंक बाट समुदाय मुक्त भएको छ । गाईहरुको हेरचाहको लागि दुई वटा हेरालु समेत राखिएको छ । अहिले गौशालामा ३५ वटा गाई छन । ५ वटा गाई व्याएका छन भने केही गर्भवती छन । आर्थिक व्यावस्थापन नगरपालिका, स्थानिय समुदाय र विभिन्न पर्व उत्सवमा गौमाता प्रति आस्थावान दाताहरु बाट प्राप्त सहयोग बाट गरिएको छ । दाना, घाँस,परालको व्यावस्थापनका लागि समुदाय सक्रिय रुपमा लागेको देखिन्छ ।

अहिले कामधेनु गौशालाबाट धार्मिक कार्यमा आवश्यक पर्ने गहुँत, दूध र गोबर सहज रूपमा प्राप्त भएको छ। गहुँत प्रशोधन , स्थानीय जडिबुटी पहिचान र उपयोग, गौमुत्रबाट अर्गानिक विषादी निर्माण गर्ने कार्यलाई एकीकृत रूपमा अगाडि बढाइएको छ। गाई र ब्राह्मणबिचको अन्योन्याश्रित सम्बन्धलाई मध्यनजर गरेर ब्राम्हण संग्रहालयको निर्माण गर्ने काम तिब्र गतिमा अगाडि बढेको छ।

हिजोका गौचरनलाई उपयोग गरेर गौ रक्षा गर्ने काम भइरहेको छ भने गौशाला निर्माणका लागि दाताहरु बाट जग्गा प्राप्त भएको छ । संस्था दर्ता प्रक्रिया अन्तिम चरणमा पुगेको छ । संस्था दर्ता भए पछि सम्पूर्ण जग्गा संस्थाको स्वामित्वमा हुनेछ । आगामी दिनमा यस क्षेत्रलाई धार्मिक, सांस्कृतिक र आयुर्वेदिक पर्यटकिय हवको रुपमा विकास गर्ने सोचका साथ अघि बढेको कुरा भीरकोटका निवर्तमान नगर प्रमुख एबं गौशाला संरक्षण समितिका संरक्षक छायाराम खनालले बताए।