हरिबोधनी एकादशीको महत्त्व

कार्तिक २७, २०८१

स्मार्ट संवाददाता

हरिबोधनी एकादशी हिन्दू धर्मावलम्बीहरूको लागि विशेष महत्वको दिन हो। यो एकादशी भगवान विष्णुको विशेष पूजा गर्ने दिनको रूपमा मनाइन्छ। हरिबोधनी एकादशी नेपाली पञ्चाङ्ग अनुसार कात्तिक शुक्ल पक्षको एकादशीमा पर्दछ। यस दिनलाई ‘प्रबोधिनी एकादशी’ भनेर पनि चिनिन्छ। हरिबोधनी एकादशीको मुख्य उद्देश्य भगवान विष्णुको आराधना गर्नु र आफ्नो जीवनलाई धर्म, सत्य, र निष्ठामा आधारित बनाउनु हो।

यस पर्वसँग भगवान विष्णुको निद्रा र जागरणको कथा जोडिएको छ। परम्परागत विश्वास अनुसार भगवान विष्णुले आषाढ शुक्ल एकादशीका दिन ‘योगनिद्रा’मा प्रवेश गर्नुहुन्छ, जसलाई हरिशयनी एकादशी भनिन्छ। त्यसपछि, कात्तिक शुक्ल एकादशीका दिन उहाँ निद्राबाट उठ्नुहुन्छ, जसलाई हरिबोधनी एकादशी भनिन्छ। यो समय चार महिना लामो चतुर्मास समाप्त हुने दिन पनि हो। चतुर्मासको अवधिमा विशेष धार्मिक कार्य र पूजापाठ गरिन्छ, र यस दिन सबैले भगवान विष्णुको विशेष पूजा गर्दै चतुर्मासलाई बिदा गर्छन्।

हरिबोधनी एकादशीमा व्रत बस्नु र भगवान विष्णुको पूजा गर्नुलाई विशेष पुण्यदायी मानिन्छ। यस दिन बिहान स्नान गरेर शुद्ध भई मन्दिर जानु, दीप, फूल, तुलसी पात आदि चढाउनु र भगवान विष्णुको नामस्मरण गर्नु एकादशीको विशेष कर्म हो। यस दिन धेरै मानिसले उपवास गरी भक्तिपूर्वक भगवान विष्णुको नामजप र भजन कीर्तन पनि गर्छन्। हरिबोधनी एकादशीको विशेषता भनेको यस दिन तुलसी विवाह गर्ने परम्परा पनि हो। भक्तजनहरूले भगवान विष्णुको प्रतीक शालिग्राम र तुलसीलाई विवाह गराउने गर्छन्, जसलाई धार्मिक दृष्टिले अत्यन्त शुभ मानिन्छ। तुलसीको विवाहबाट घरमा सुख, शान्ति, र समृद्धि प्राप्त हुने विश्वास छ।

यस दिनको धार्मिक महत्त्वले मात्र होइन, वातावरणीय र सामाजिक महत्त्वले पनि यो पर्वलाई विशेष स्थान दिएको छ। तुलसी बिरुवाले वातावरण शुद्ध पार्न मद्दत गर्छ, र यसको प्रयोग औषधिको रूपमा पनि गरिन्छ। हरिबोधनी एकादशीले धार्मिक भावनालाई बलियो बनाउन मात्र होइन, पर्यावरण संरक्षणको सन्देश पनि दिन्छ।